Zwolnienie od pracy z powodu siły wyższej

W kwietniu 2023 roku wprowadzony został do kodeksu pracy nowy typ zwolnienia od pracy, tj. tzw. zwolnienie z tytułu siły wyższej. Po ponad roku obowiązywania nowych przepisów ich wykładnia nadal budzi wątpliwości zarówno po stronie pracowników jak i pracodawców. Zapraszamy do lektury naszego artykułu, w którym postaramy się przybliżyć Państwu najważniejsze aspekty tej instytucji.

Warunki formalne

Warunkiem skorzystania ze zwolnienia od pracy z powodu siły wyższej jest wystąpienie działania siły wyższej w pilnych sprawach rodzinnych spowodowanych chorobą lub wypadkiem, jeżeli jest niezbędna natychmiastowa obecność pracownika.

Zwolnienie z tytułu siły wyższej przysługuje każdemu pracownikowi w wymiarze 2 dni albo 16 godzin. Sposób wykorzystania tego zwolnienia pracownik wybiera podczas składania pierwszego wniosku. Za okres tego zwolnienia pracownikowi zachowuje prawo do wynagrodzenia w wysokości połowy wynagrodzenia.

Pracodawca zobowiązany jest udzielić pracownikowi zwolnienia w żądanym wymiarze na wniosek zgłoszony najpóźniej w dniu skorzystania z tego zwolnienia.

Przepisy kodeksu pracy nie precyzują formy wymaganej dla złożenia wniosku, a zatem przyjąć należy, iż dopuszczalna jest każda forma (e-mail, SMS, telefon). Jeżeli pracownik złoży wniosek w formie pisemnej, winien on być przechowywany w pozostałej dokumentacji w części dotyczącej czasu pracy, a nie w aktach osobowych.

Przesłanki skorzystania ze zwolnienia

Kluczowym dla ustalenia możliwości skorzystania z przedmiotowego zwolnienia od pracy jest wykładnia pojęcia siły wyższej. Kodeks pracy nie definiuje tego pojęcia, co nastręcza wiele wątpliwości interpretacyjnych. Przeważająca większość doktryny w poszukiwaniu wykładni odnosi się do cywilistycznego pojęcia siły wyższej, rozumianej jako nadzwyczajne zdarzenie zewnętrzne, którego nie można przewidzieć, jak też – nawet przy dołożeniu najwyższej staranności – nie można zapobiec jego skutkom (por. m.in. uchwała Sądu Najwyższego z dn. 13.12.2007 r., III CZP 100/07). W tym ujęcia siła wyższa będzie rozumiana w szczególności jako działanie sił przyrody – huragany, powodzenie, itp.

Drugie stanowisko prezentowane przez część doktryny wskazuje, że uwzględniając wykładnię celowościową, jedynym rozsądnym rozwiązaniem realizującym założenie dyrektywy unijnej wprowadzającej taką formę zwolnienia od pracy jest przyjęcie, iż przepisy kodeksu pracy wprowadzają w tym zakresie własne, niejako oderwane od cywilistycznego, pojęcie siły wyższej. Przyjąć zatem należy, że również zawinione działanie pracownika lub członka jego rodziny skutkujące np. wypadkiem lub chorobą, będzie stanowiło przesłankę do skorzystania z przedmiotowego zwolnienia. Oznacza to zatem, że nawet jeśli w wyniku lekkomyślności rodzica  pracownika doszło do zdarzenia, które skutkuje chorobą dziecka, zdarzenie to stanowi podstawę do niepojawienia się w pracy.

Niezależnie od wyboru przez pracodawcę szerszej lub węższej wykładni pojęcia siły wyższej, niezmiennie aktualnie pozostaje konieczność spełnieni również pozostałych przesłanek, tj. konieczności związania tego zdarzenia ze sprawami rodzinnymi (w ujęciu szeroki, również obejmującym dalszą rodzinę oraz związki nieformalne) oraz wymagają obecności pracownika.

Jeżeli pracownik w drodze do pracy napotka trudności związane np. ze strajkiem czy blokadą jedynej drogi dojazdowej do miejsca pracy to zdarzenie to spełnia cechy siły wyższej, jednak z uwagi na brak korelacji z sytuacją rodzinną pracownika, sytuacja ta nie będzie kwalifikowana jako podstawa do skorzystania ze zwolnienia od pracy z powodu siły wyższej.

Czy pracownik musi uzasadniać swój wniosek?

Istotą zwolnienia z tytułu siły wyższej jest zdarzenie nagłe i związane z sytuacją rodzinną pracownika. Z uwagi na szczególny charakter podstawy skorzystania z tego zwolnienia, pracodawca nie jest uprawniony do żądania od pracownika przedstawienia szczegółowego udokumentowania swojego wniosku. Oznacza to zatem, że analizując złożony przez pracownika wniosek pracodawca winien oprzeć się wyłącznie na oświadczeniu pracownika dotyczącym przyczyn skorzystania z tego uprawnienia.

Co istotne, mając na uwadze stanowisko prezentowane przez Państwową Inspekcję Pracy w ujęciu prawa pracownika do prywatności, pracodawca nie może oczekiwać od pracownika wskazania osoby z rodziny, której dane zdarzenie wymagającego obecności pracownika dotyczy.

Jeżeli mają Państwo jakiekolwiek dodatkowe pytania związane z zasadami korzystania przez pracowników ze zwolnień od pracy lub usprawiedliwiania nieobecności pracowników, zachęcamy Państwa do kontaktu z naszymi specjalistami.